"Ο Μόλυβος είναι ο τροφοδότης μου..."

 

Μολυβιάτισσα συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας Φωτεινή Φραγκούλη μιλάει στο «Ε»

Το «Ε» σήμερα φιλοξενεί τη Μολυβιάτισσα συγγραφέα παιδικών βιβλίων Φωτεινή Φραγκούλη, πολυβραβευμένη για τα έργα της από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και το περιοδικό «Διαβάζω». Πριν από λίγες μέρες, η Φωτεινή Φραγκούλη, εδώ και 29 χρόνια δασκάλα στη δημόσια εκπαίδευση, πήρε στα χέρια της εξ ημισείας με τη Λότη Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Βιβλίου 2009 για το βιβλίο της «Εφτά ορφανά μολύβια… εφτά ιστορίες», των εκδόσεων «Ελληνικά Γράμματα». Σήμερα, λίγο πριν κλείσουν τα σχολεία και έρθει στην πολυαγαπημένη της γενέτειρα για άλλο ένα καλοκαίρι, η γλυκύτατη αυτή συγγραφέας μάς μιλάει για την απελευθέρωση που αποτέλεσε για την ίδια η γραφή, για τα αγαπημένα της παραμύθια και τη σημασία τους για τα παιδιά, αλλά και για το τι παραμύθι θα έγραφε για τον τόπο έμπνευσής, τη Λέσβο, στην οποία επιστρέφει με κάθε ευκαιρία, έστω και νοερά...

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στη ΒΑΓΓΕΛΙΩ ΧΡΗΣΤΙΔΟΥ

Πότε αρχίσατε να γράφετε, κ. Φραγκούλη;

«Είναι μια πολύ παλιά ιστορία. Θα πω κάτι που ακούγεται οξύμωρο, αλλά έγραφα πριν μάθω να γράφω, έγραφα ιστορίες από πάρα πολύ μικρό παιδί. Στο πατρικό μου σπίτι στο Μόλυβο, όταν τέλειωνα το παιχνίδι και δεν ήξερα τι να κάνω επειδή ήμουν μοναχοπαίδι, έφτιαχνα ιστορίες κοιτώντας τα σχέδια από τους ρόζους που είχε το ξύλινο ταβάνι. Η γραφή ήταν για μένα πολύ μεγάλη απελευθέρωση. Δεν ήξερα ότι θα γίνω συγγραφέας, αλλά ήξερα ότι οι λέξεις ήταν πολύ σημαντικές για μένα και πως θα ζούσα με αυτές. Είναι τα αδέλφια που δεν είχα, είναι οντότητες.»

Η ίδια διαβάζατε παραμύθια; Υπάρχει κάποιο παραμύθι ξεχωριστό για εσάς;

«Πρώτα άκουσα πολύ ωραία παραμύθια από τη μία μου γιαγιά, που είχε πολλή σχέση με την παράδοση και μου έλεγε παραμύθια. Η άλλη μου γιαγιά ήταν ένας ευδιάθετος άνθρωπος, που έκανε ανατροπές με τις ιστορίες που σκαρφιζόταν. Γνώριζα επίσης πολλούς πρόσφυγες, γυναίκες που είχαν ιδιαίτερη σχέση με μουσική και τραγούδια. Όπως και να έχει, σε έναν τόπο σαν το Μόλυβο, με τόσο παραμυθένια ατμόσφαιρα, το παραμύθι ήταν ζωντανό, είχε σάρκα και οστά. Διάβαζα επίσης πολλά βιβλία, γιατί η μητέρα μου είχε μια ευλογημένη συνήθεια: κατέβαινε στη Μυτιλήνη συχνά και μου έφερνε βιβλία από το Χατζηδανιήλ. Δανειζόμουν, όμως, πολύ όταν ήμουν στο δημοτικό και από τη Δανειστική Βιβλιοθήκη του Μολύβου. Αγαπούσα ιδιαίτερα και αγαπώ πολύ ακόμη και τώρα τα παραμύθια του Άντερσεν, ενώ από τα λαϊκά παραμύθια που μου έλεγε η γιαγιά μου, αυτό που μου έκανε κέφι ήταν ένα που είχε ήρωα τον “Κουτζαμανίκο” και περιέγραφε διάφορα “ευτράπελα” που έκανε. Κυκλοφορούσε μάλιστα και τυπωμένο και παρ’ όλο που το είχα χάσει, πριν από χρόνια το ξαναβρήκα σε ένα παζάρι και ενθουσιάστηκα.»

Από πού αντλείτε έμπνευση για τη συγγραφή; Η Λέσβος έχει παίξει σημαντικό ρόλο απ’ ό,τι φαίνεται…

«Εμπνέομαι από παντού. Μπορεί να είναι μια λέξη, μια μυρωδιά, μια εικόνα, μια μουσική, οτιδήποτε. Οι πηγές πολλές, υπάρχει τόσο απόθεμα που θέλει μόνο μια αφορμή για να εκφραστεί. Ο Μόλυβος είναι τροφοδότης μου και το νησί είναι ακριβό πολύ, είναι μάλαμα, είναι η πατρίδα μου.»

Για τη βράβευση και το βιβλίο
Τι λόγια ακούστηκαν κατά την πρόσφατη τελετή βράβευσής σας στο Μουσείο Μπενάκη;

«Ακούστηκαν και ακούγονται καλά λόγια, εγώ όμως με όλα αυτά σαν άνθρωπος ζητώ απλά επικοινωνία. Όπως λέει και ο Εμπειρίκος, “σου δίνω τη λέξη μου, δωσ’ μου το χέρι σου”. Όταν γίνεται αυτό είναι για μένα μεγάλη παρηγοριά και ικανοποίηση. Όταν τα παιδιά διαβάζουν ένα βιβλίο μου και βλέπω τόσο εγκάρδια ανταπόκριση, όταν άνθρωποι που ασχολούνται με το βιβλίο μού λένε ότι επικοινώνησαν μέσα από τα βιβλία μου, ικανοποιούμαι. Ως άνθρωπος έχω προσανατολιστεί σε λιγότερο εξωτερικά πράγματα, αφού δεν είμαι ματαιόδοξη. Χαίρομαι αλλά δεν πετάω, παρ’  όλο που τέτοιες επιβραβεύσεις με ικανοποιούν και με κάνουν να νιώθω πιο υπεύθυνη.»

Μέσα από το βιβλίο σας βγαίνει έντονα το μήνυμα του σεβασμού στη φύση…

«Τα δέντρα είναι για μένα πολύ μεγάλη παρηγοριά και συντροφιά στο γράψιμό μου, γι’ αυτό επανέρχομαι στα δέντρα. Κάθε συγγραφέας έχει ένα δικό του κόσμο συμβόλων. Στο δικό μου τα δέντρα έχουν πάρα πολύ σημαντική θέση: νιώθω πως ένα δέντρο είναι η περίληψη του Θεού πάνω στη Γη.»

Παιδιά και παραμύθια
Έχετε πει πως «το παραμύθι είναι σαν το λάδι», αφού δεν εξατμίζεται εύκολα και αφήνει σημάδια στην ψυχή του ανθρώπου. Πόσο σημαντικό είναι για τα παιδιά να μαθαίνουν και να μεγαλώνουν μέσα από τα παραμύθια;

«Εννοούσα πως τα λόγια του δεν εξατμίζονται, έχουν αυτό το μαγικό στοιχείο μέσα από τη μεταφορά που χρησιμοποιούν, ώστε να τα ακούμε γλυκύτερα. Λένε πως οι ιστορίες που μας αποκοιμίζουν είναι αυτές που μας κρατούν ξύπνιους. Τα λόγια των παραμυθιών καταγράφονται πολύ βαθιά στις ψυχές, γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά να τα ακούν και να τα διαβάζουν. Πιστεύω πως αν δε συναντηθεί ο άνθρωπος γενικά με την Τέχνη, δεν εξημερώνεται. Η τέχνη θεραπεύει, είναι ένας τρόπος να εκφραστούν τα πάντα, και τα φωτεινά και τα σκοτεινά. Είναι αποφόρτιση και ενέργεια που διοχετεύεται.»

Υπάρχει κάποιος τρόπος που οι «μεγάλοι» μπορούν να φέρουν τα παιδιά πιο κοντά στην ανάγνωση;

«Μόνο αν οι ίδιοι έχουν ειλικρινή σχέση με το διάβασμα. Με διδακτισμό κανείς δεν αγαπά τα βιβλία. Αντίθετα, αν μεγαλώνεις σε περιβάλλον που οι άνθρωποι διαβάζουν και το κάνουν με κέφι και αν ο δάσκαλος είναι ο ίδιος μυημένος, θα μπορέσει να το μεταδώσει και το παιδί θα βρεθεί να διαβάζει χωρίς να το καταλαβαίνει. Με το “πρέπει” δε γίνεται, παρά μόνο όταν κάτι γίνεται βίωμα. Προσωπικά “μπαίνω” σε κάθε μάθημα μέσα από τη λογοτεχνία. Αν έχεις έναν κόσμο που σε τροφοδότησε, αν εσένα η τέχνη σού είναι απαραίτητη, είναι ένα κομμάτι από σένα και αφού το έχεις το μεταδίδεις.»

Έχετε χαρακτηρίσει σαν «ανθόκηπο» την τάξη σας, όπου είστε, όπως λέτε, δασκάλα και μαθήτρια μαζί. Μιλήστε μας για την εμπειρία της διδασκαλίας: τι παίρνετε από τα παιδιά;

«Το σχολείο ένας σπουδαίος κόσμος, αλλά είναι σαν τη λέξη “φάρμακο”: μπορεί να είναι δηλητήριο ή αντίδοτο. Μπορεί να κάνει πολλά πράγματα, αλλά τα κάνει; Το σχολείο είναι γενικά ο χώρος που καταφεύγω στο πιο αληθινό κομμάτι της ζωής. Τα παιδιά είναι μικροί άνθρωποι, έχουν αυτό που έχει και ο ποιητής: ζουν τη ζωή με όλες τους τις αισθήσεις. Τα πιο αλλόκοτα πράγματα είναι αναγνωρίσιμα από τα παιδιά. Αυτό έχει μια δύναμη, μια ανατροπή. Ο κόσμος της φαντασίας μέσα στον οποίο ζουν και επιβιώνουν είναι εξαιρετικά ποιητικός, ακριβώς επειδή δεν έχει πρόθεση να είναι ποιητικός. Εκεί υπάρχει και μια συγγένεια με τους ποιητές, την ώρα ακριβώς που γίνεται η έμπνευση, η δημιουργία, αφού η έμπνευση στο δημιουργό έχει την αγνότητα της παιδικής ζωής, που χαρακτηρίζεται από τη φαντασία. Παίρνω πάρα πολλή δύναμη, αλήθεια και αγάπη από τα παιδιά. Σε αυτήν τη δουλειά, όσο παλιώνω τόσο πιο καινούργια γίνομαι, αφού είναι δουλειά που δεν αφήνει την ψυχή να γεράσει χάρη στη φρεσκάδα της. Έχεις απέναντί σου ό,τι πιο πολύτιμο και οφείλεις να είσαι σε εγρήγορση. Η ψυχή του παιδιού έχει την ικανότητα να χωνέψει τροφή πιο λεπτή και πιο βαθιά από ό,τι συνηθίζουμε να τους προσφέρουμε και γι’ αυτό ας είμαστε απλόχεροι στις προσφορές μας, είτε σε γνωστικό είτε σε συναισθηματικό επίπεδο.»

Ένα παραμύθι για τη Μυτιλήνη…
Σε μια έκδοση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, αφιερωμένη «σε όσους γνώρισαν και αγάπησαν τη Λέσβο», πριν από χρόνια, είχε περιληφθεί ένα κείμενό σας για τα καφενεία του Μολύβου. Τα περιγράφετε ως «μεγάλα λουκούμια με παράθυρα», ενώ τους δίνετε και γεύση… Αν σας ζητούσαν να γράφατε ένα παραμύθι που θα ξεκινούσε «Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ο Μόλυβος και η Λέσβος», τι θα ήταν αυτό;

«Θα ήταν σίγουρα ένα παραμύθι που δε θα μπορούσε να είναι μόνο στο χαρτί, θα έπρεπε να έχει ήχους, μυρωδιές, ωραίες μουσικές, φωνές ανθρώπων, υγρά μάτια, ζεστή αφή, αφού η Μυτιλήνη έχει όλες τις αισθήσεις. Μπορεί, μάλιστα, να μην ήταν παραμύθι, αλλά ένας άνθρωπος, ένας υπέροχος παραμυθάς που θα μας θώπευε με τα παραμύθια του. Αυτός ο παραμυθάς, θα ήταν η Μυτιλήνη - εννοώντας το νησί.»
Γράφετε κάτι άλλο εκτός από παραμύθια για μικρούς και μεγάλους; «Καμμιά φορά γράφω ποίηση, γιατί είναι πολύ συγγενική με τα παραμύθια, δεν έχω κυκλοφορήσει όμως ποιήματά μου.»

Ποια είναι τα σχέδιά σας από εδώ και πέρα; Μας είχατε πει ότι γράφετε το επόμενο βιβλίο σας…

«Έχω τρεις εκκρεμότητες συγγραφικές. Το καλοκαίρι θα έρθω στο Μόλυβο και θα ήθελα να τελειώσω τη μια από αυτές, μια ενιαία ιστορία η ατμόσφαιρα της οποίας θυμίζει μια παλιότερη ιστορία μου, την Κιστάνη του Δάσους. Μου αρέσει να γράφω στο Μόλυβο, ξυπνάω νωρίς το πρωί και γράφω και όταν πλέον μπαίνει ο κόσμος στη ροή του, εγώ τον παρατηρώ…»

www.emprosnet.gr